Arabuluculuk, uyuşmazlıkların çözümünde tarafsız bir üçüncü kişinin (arabulucu) katılımını içeren bir yöntemdir. Taraflar arasında ortaya çıkan anlaşmazlıkları veya çatışmaları çözmek için arabuluculuk, mahkemeye başvurmadan, daha hızlı, ekonomik ve dostane bir çözüm yolu sunar. Arabuluculuk sistemine, hukuk sistemimizde birçok Kanun ve yönetmelikte atıf yapılmakta olup temel olarak 6325 sayılı Hukuk Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk Kanunu ve 24638 sayılı Hukuk Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk Kanunu Yönetmeliği’nde düzenlenmiştir. Arabulucu, taraflar arasındaki iletişimi sağlar ve anlaşmazlığın temelinde yatan gerçek ihtiyaçları ve endişeleri anlamak için çaba gösterir. Taraflar arasında bir güven ortamı yaratır ve onları anlaşmaya varmaya teşvik eder. Arabulucu, tarafsız bir tutum sergiler ve çözüm bulma sürecinde yönlendirici ve destekleyici bir rol üstlenir. Arabuluculuk süreci, gönüllülük esasına dayanır, yani tarafların katılımı tamamen isteğe bağlıdır. Bu süreç, gizli ve güvenilir bir ortamda gerçekleşir, böylece taraflar özgürce düşüncelerini ifade edebilirler. Arabuluculuk, tarafların kendi çözümlerini bulmalarına ve karşılıklı olarak kabul edilebilir bir anlaşma sağlamalarına odaklanır. Netice olarak, arabuluculuk, anlaşmazlıkların barışçıl bir şekilde çözülmesini teşvik eden etkili bir yöntemdir. Taraflar arasında iletişimi sağlar, uzlaşma kültürünü geliştirir ve daha sürdürülebilir sonuçlar elde etmeyi hedefler.

Arabulucunun Görevleri Nelerdir?

Arabulucu, bu süreçte karar veren kişi değildir. Taraflar uyuşmazlığı kendileri uzlaşarak çözerler. Arabulucu, tarafların aralarındaki asıl uyuşmazlığı ve menfaatlerini tespit ederek bu konularda tartışmalarını ve çözüm bulmalarını sağlamaya çalışır. Burada taraflar kendi çözümlerini kendileri üretirler ve bunu yaparken birbirlerini anlamaya çalışırlar. Tarafların çözüm üretemediklerinin ortaya çıkması hâlinde arabulucu bir çözüm önerisinde bulunabilir. Arabulucu, seçildikten sonra tarafları en kısa sürede ilk toplantıya davet eder. Taraflar, emredici hukuk kurallarına aykırı olmamak kaydıyla arabuluculuk usulünü serbestçe kararlaştırabilirler. Taraflarca kararlaştırılmamışsa arabulucu; uyuşmazlığın niteliğini, tarafların isteklerini ve uyuşmazlığın hızlı bir şekilde çözümlenmesi için gereken usul ve esasları göz önüne alarak arabuluculuk faaliyetini yürütür. Niteliği gereği yargısal bir yetkinin kullanımı olarak sadece hâkim tarafından yapılabilecek işlemler arabulucu tarafından yapılamaz. Arabulucu görevini özenle, tarafsız bir biçimde ve şahsen yerine getirir. Arabulucu olarak görevlendirilen kimse, tarafsızlığından şüphe edilmesini gerektirecek önemli hâl ve şartların varlığı hâlinde, bu hususta tarafları bilgilendirmekle yükümlüdür. Bu açıklamaya rağmen taraflar, arabulucudan birlikte talep ederlerse, arabulucu bu görevi üstlenebilir yahut üstlenmiş olduğu görevi sürdürebilir. Arabulucu, taraflar arasında eşitliği gözetmekle yükümlüdür. Arabulucu, bu sıfatla görev yaptığı uyuşmazlıkla ilgili olarak açılan davada, daha sonra taraflardan birinin avukatı olarak görev üstlenemez. Arabulucu, arabuluculuk faaliyetinin başında, tarafları arabuluculuğun esasları, süreci ve sonuçları hakkında gerektiği gibi aydınlatmakla yükümlüdür. Arabuluculuk faaliyeti sonunda tarafların anlaştıkları, anlaşamadıkları veya arabuluculuk faaliyetinin nasıl sonuçlandığı bir tutanak ile belgelendirilir. Arabulucu tarafından düzenlenecek bu belge, arabulucu, taraflar, kanuni temsilcileri veya avukatlarınca imzalanır. Belge taraflar, kanuni temsilcileri veya avukatlarınca imzalanmazsa, sebebi belirtilmek suretiyle sadece arabulucu tarafından imzalanır. Arabuluculuk faaliyeti sonunda düzenlenen tutanağa, faaliyetin sonuçlanması dışında hangi hususların yazılacağına taraflar karar verir. Arabulucu, bu tutanak ve sonuçları konusunda taraflara gerekli açıklamaları yapar ve taraflar hazır değilse her türlü iletişim vasıtasını kullanarak hazır bulunmayan tarafları bilgilendirir.

Kimler Arabulucu Olabilir?

Arabulucu olmak isteyen ve şartları sağlayan kişiler, Adalet Bakanlığı tarafından yapılacak olan yazılı sınava başvurabileceklerdir. Adalet Bakanlığı, yapılacak olan sınavın yeri, tarihi, başvuru yolları gibi diğer koşulları Hukuk İşleri Genel Müdürlüğü ve Arabuluculuk Daire Başkanlığı’nın internet adreslerinde ilan etmektedir. Yazılı sınavda başarılı olan ve bütün şartlara sahip olanlar Arabulucular Siciline kaydolur. Arabulucu olan kişi sicile kayıt tarihinden itibaren faaliyetlerine başlayabilir.

Arabulucu Olmak İçin Şartlar Nelerdir?

Hukuk Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk Kanunu kapsamında arabuluculuk faaliyeti ancak sicile kayıtlı arabulucular tarafından yürütülebilir. Bu sicil Adalet Bakanlığı Arabuluculuk Daire Başkanlığı tarafından tutulur ve elektronik ortamda da duyurulur. Arabulucuların sicil numarası, adı soyadı ve iletişim bilgileri ile uzmanlık alanı gibi bilgiler bu sicilde yer almaktadır. Sicile kayıtlı arabulucuları bilgilerine Arabuluculuk Daire Başkanlığının internet sitesinde yer almaktadır. 6325 Sayılı Hukuk Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk Kanunu’nun 20. maddesinde arabulucu siciline kayıt için gerekli olan şartlar düzenlenmiştir. Bu şartlar; a) Türk vatandaşı olmak. b) Mesleğinde en az beş yıllık kıdeme sahip hukuk fakültesi mezunu olmak. c) Tam ehliyetli olmak. ç) 26/9/2004 tarihli ve 5237 sayılı Türk Ceza Kanununun 53 üncü maddesinde belirtilen süreler geçmiş olsa bile; kasten işlenen bir suçtan dolayı bir yıldan fazla süreyle hapis cezasına ya da affa uğramış olsa bile Devletin güvenliğine karşı suçlar, Anayasal düzene ve bu düzenin işleyişine karşı suçlar, zimmet, irtikâp, rüşvet, hırsızlık, dolandırıcılık, sahtecilik, güveni kötüye kullanma, hileli iflas, ihaleye fesat karıştırma, edimin ifasına fesat karıştırma, suçtan kaynaklanan malvarlığı değerlerini aklama veya kaçakçılık, gerçeğe aykırı bilirkişilik yapma, yalan tanıklık ve yalan yere yemin suçlarından mahkûm olmamak. d) Terör örgütleriyle iltisaklı veya irtibatlı olmamak e) Arabuluculuk eğitimini tamamlamak ve Bakanlıkça yapılan yazılı sınavda başarılı olmak gerekir. Yazılı sınavda başarılı olanlar sicile kayıt için başvuru yapmalarıyla şartları taşıdıkları tespit edilmeleri üzerine sicile kayıtları gerçekleştirilir.

Arabulucu Olmak İsteyenler Ne Yapmalı?

Arabulucu olmak isteyen en az beş yıllık kıdeme sahip hukuk fakültesi mezunları öncelikle Adalet Bakanlığı tarafından eğitim izni verilen kuruluşlarda arabuluculuk eğitimi almak zorundadır. Adalet Bakanlığı tarafından izin verilen akredite eğitim kuruluşlarının listesi Bakanlığın internet sitesinde yayınlanmaktadır. Eğitim kuruluşları, eğitimlerini başarıyla tamamlayan kişilere arabuluculuk eğitimini tamamladıklarına dair bir belge verir. Yazılı sınava girmek isteyen adaylardan eğitime katıldığına dair belge istenmesi nedeniyle, adayların öncelikle arabuluculuk eğitimine katılması gerekmektedir. Uygulamada bu eğitime, Temel Arabuluculuk Eğitimi denilmektedir. Yazılı sınav ilanı Bakanlığın internet sitesinden takip edilmeli ve ilanda belirtilen şekilde başvuru yapılmalıdır. Aralık 2022 yılında gerçekleştirilen sınav ÖSYM tarafından gerçekleştirilmiş, 60 adet çoktan seçmeli sınav gerçekleştirilmiştir. Sınavda başarılı olan adaylar ise daha sonra Bakanlığın internet sitesinde yayınlanacak ilanı takip ederek, ilanda belirtilen şekilde sicile kayıt başvurusunu gerçekleştirilmelidir. Sicile kayıt başvurusu UYAP Arabulucu Portal üzerinden yapılmaktadır. Başvuruların Bakanlık tarafından incelenmesi akabinde kişilerin sicil kayıtları yapılmaktadır.

Zorunlu (Dava Şartı) Arabuluculuk Nedir?

Özel hukuk uyuşmazlıklarının bir kısmı için dava açılmadan önce arabulucuya başvurulması dava şartı olarak düzenlenmiştir. Dava şartı arabuluculuk başvurusunun zorunlu olduğu hallerde davacı, arabuluculuk faaliyeti sonunda anlaşmaya varılamadığına ilişkin son tutanağın aslını veya arabulucu tarafından onaylanmış bir örneğini dava dilekçesine eklemek zorundadır. Bu zorunluluğa uyulmaması hâlinde mahkemece davacıya, son tutanağın bir haftalık kesin süre içinde mahkemeye sunulması gerektiği, aksi takdirde davanın usulden reddedileceği ihtarını içeren davetiye gönderilir. İhtarın gereği yerine getirilmez ise dava dilekçesi karşı tarafa tebliğe çıkarılmaksızın davanın usulden reddine karar verilir. Arabulucuya başvurulmadan dava açıldığının anlaşılması hâlinde herhangi bir işlem yapılmaksızın davanın, dava şartı yokluğu sebebiyle usulden reddine karar verilir.

İşçi – İşveren Uyuşmazlıkları

7036 sayılı İş Mahkemeleri Kanunu 25/10/2017 tarihli ve 30221 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanmıştır. Bu Kanun ile bireysel veya toplu iş sözleşmesine dayanan işçi ve işveren alacağı ve tazminatı ile işe iade taleplerinde dava açmadan önce arabulucuya başvurulmuş olması, 1/1/2018 tarihi itibariyle, dava şartı haline getirilmiştir. 7445 Sayılı İcra Ve İflas Kanunu İle Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun ile 01/09/2023 tarihinden itibaren yürürlüğe girmek üzere İş Mahkemeleri Kanunu’nun 3. Maddesine 1. Fıkrasının devamına “Bu alacak ve tazminatla ilgili itirazın iptali, menfi tespit ve istirdat davaları hakkında birinci cümle hükmü uygulanır.” Cümlesi eklenmiş olmakla, dava şartı arabuluculuk kapsamı genişletilmiştir.

Ticari Uyuşmazlıklar

Yine 19.12.2018 tarihli ve 30630 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanarak 01.01.2019 tarihinde yürürlüğe giren, 7155 sayılı Abonelik Sözleşmesinden Kaynaklanan Para Alacaklarına İlişkin Takibin Başlatılması Usulü hakkında Kanunun 20. maddesi ile 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu’na eklenen 5/A maddesi ile ticari davalardan, konusu bir miktar paranın ödenmesi olan alacak ve tazminat talepleri hakkında dava açılmadan önce arabulucuya başvurulmuş olması dava şartı haline getirilmiştir. 7445 Sayılı İcra Ve İflas Kanunu İle Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun ile 01/09/2023 tarihinden itibaren yürürlüğe girmek üzere 6102 sayılı Kanunun 5/A maddesinin birinci fıkrasında yer alan “paranın ödenmesi olan alacak ve tazminat talepleri hakkında” ibaresi “para olan alacak, tazminat, itirazın iptali, menfi tespit ve istirdat davalarında,” şeklinde değiştirilmiştir.

Tüketici Uyuşmazlıkları

Son olarak 7251 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun ile 6502 Sayılı Tüketicinin Korunması Hakkındaki Kanuna 73/A maddesi olarak eklenen hüküm ile tüketici mahkemelerine açılacak olan tüketici uyuşmazlıklarına ilişkin davalarda arabuluculuğu dava şartı haline getirilmiştir.

Bazı Uyuşmazlıklarda Dava Şartı Olarak Arabuluculuk

(Kira İlişkisinden Kaynaklanan Uyuşmazlıklar, Ortaklığın Giderilmesine İlişkin Uyuşmazlıklar, Kat Mülkiyeti Kanunundan Kaynaklanan Uyuşmazlıklar, Komşu Hakkından Kaynaklanan Uyuşmazlıklar) 7445 Sayılı İcra Ve İflas Kanunu İle Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun ile 01/09/2023 tarihinden itibaren yürürlüğe girmek üzere 6325 sayılı Hukuk Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk Kanunu’na aşağıdaki madde eklenmiştir. MADDE 18/B- (1) Aşağıdaki uyuşmazlıklarda, dava açılmadan önce arabulucuya başvurulmuş olması dava şartıdır: a) Kiralanan taşınmazların 2004 sayılı Kanuna göre ilamsız icra yoluyla tahliyesine ilişkin hükümler hariç olmak üzere, kira ilişkisinden kaynaklanan uyuşmazlıklar. b) Taşınır ve taşınmazların paylaştırılmasına ve ortaklığın giderilmesine ilişkin uyuşmazlıklar. c) 23/6/1965 tarihli ve 634 sayılı Kat Mülkiyeti Kanunundan kaynaklanan uyuşmazlıklar. ç) Komşu hakkından kaynaklanan uyuşmazlıklar.